Eén ding hebben we allemaal gemeen: we denken graag van onszelf dat wij normaal zijn en anderen gek. Zeker in een tijdperk van de meest buitenissige samenzweringstheorieën is die gedachte verleidelijker dan ooit. Maar is ze reëel? Of is ze net zo absurd als het feit dat 80% van de mensen – vooral mannen – vindt dat ze bovengemiddeld goed autorijdt? Een verschijnsel dat illusoire superioriteit wordt genoemd.
Hoe goed zien wij de werkelijkheid?
In de jaren vijftig concludeerde Solomon Asch in zijn beroemde conformiteitsonderzoek dat bijna de helft van de mensen zich volledig conformeert aan de mening van de groep, hoe ‘gek’ die mening ook is. Geconfronteerd met een serie lijntjes waren studenten bereid te geloven dat een kort lijntje even lang was als een overduidelijk langer lijntje als de rest van de groep – vooraf geprepareerde acteurs – dat ook vond.
37% van de studenten was bereid te beweren dat lijnstuk A of B even lang was als de referentielijn.
Deze uitkomst was een gevoelige tik voor ons mensbeeld. Zijn wij zo extreem beïnvloedbaar? In de woorden van Asch: “Het is zorgwekkend dat intelligente, jonge mensen bereid zijn om wit zwart te noemen.” Zijn onderzoek is diverse malen herhaald met vergelijkbare resultaten.
Nóg gekker
Toen onderzoeker Gregory Berns het werk van Asch overdeed in 2005 met gebruikmaking van een MRI-scanner, ontdekte hij dat mensen niet alleen bereid zijn te beweren dat ‘zwart’ ‘wit’ is, maar dat ze echt ‘wit’ zien als er in werkelijkheid ‘zwart’ getoond wordt! De drang om bij een groep te horen beïnvloedt dus niet alleen je overtuiging, maar zelfs je perceptie! Dit werpt een compleet ander licht op andersgelovigen of complotdenkers. Hoeveel zin heeft het om iemand met woorden te overtuigen van zijn ‘misvatting’ als hij of zij echt iets anders waarneemt dan jij? Praat dat maar eens recht. Kennelijk is het voor mensen belangrijker om ergens bij te horen dan om de realiteit waar te nemen. Volgens neurowetenschapper Donald Hoffman is een getrouwe perceptie van de realiteit zelfs een evolutionair nadeel. Wat er zich ‘in ons hoofd’ afspeelt heeft verrassend weinig te maken met de wereld daarbuiten. Het enige waar het om draait is overleven. De realiteit is bijzaak.
Visuele illusie: het lijkt alsof er zwarte vlekken verschijnen op de kruispunten, in werkelijkheid zijn ze er niet.
We zijn niet zo goed in het waarnemen van de realiteit. Of van onszelf. Er zit een sluier tussen ons en de wereld daarbuiten. Dit heeft te maken met onze zeer beperkte zintuigen, maar nog meer met ons denken. We willen o zo graag geloven dat je met denken dichter bij de realiteit komt. Vaak is het echter andersom. Denken versluiert de realiteit. We zien de wereld niet, maar we zien onze gedachten erover. Zoals Eckhart Tolle ooit zei: je ontmoet zelden een ander mens, maar veel vaker je mening over hem.
In ons hoofd
In zekere zin leven we meer in ons hoofd dan in de wereld. Wat gebeurt er allemaal in dat hoofd? Er zijn onderzoeken geweest naar hoeveel we denken. Er circuleren getallen tussen de 60.000 en 80.000 gedachten per dag. Een recente studie van de Queen’s University in Canada stelt dat een gemiddeld mens zo’n 6200 gedachten op een dag heeft. Uitgaand van het feit dat zo’n 75% van die gedachten negatief zijn (wat uit andere onderzoeken blijkt) vertellen we onszelf zo’n 4500 negatieve verhaaltjes per dag. Er zit een kakelende gek in ons hoofd die de hele dag door commentaar levert op van alles en nog wat, en waar je ook gaat, die gek gaat altijd mee. Bij sommige mensen is die kakelende gek zelfs hoorbaar. Die sluiten we op in een instelling. De vraag rijst: zijn wij minder gek dan mensen die hardop in zichzelf praten?
Eén ding is zeker: we denken ons suf. We leren van jongsaf dat we onze hersenen moeten gebruiken. Denk! Denk! Denk! Denken staat op een torenhoog voetstuk. Hoe goed is dat eigenlijk? Kun je teveel denken? Kun je teveel in je hoofd zitten? Kun je jezelf ziek denken? Het volmondige antwoord: ja.
Overmatig denker Friedrich Nietzsche na zijn geestelijke ineenstorting.
Zo zijn angststoornissen en depressies vaak het gevolg van overmatig (negatief) denken zonder dat je je hier van bewust bent. Je raakt verstrikt in je gedachten en ‘spiraalt’ naar beneden, de put in. Je wordt als het ware één met je gedachten. Je ‘denkt’ je ongelukkig. Zodra je je echter bewust wordt van dat denken, en realiseert dat je niet je gedachten bent, verdwijnt die identificatie weer.
Denken is geen probleem als je weet hoe je een stap terug moet doen en naar je gedachten kunt kijken. Naar je ‘monkey mind’ zoals boeddhisten het noemen. Steeds weer opnieuw. Zodat er ruimte ontstaat voor mildheid, relativering en humor.
Merk dan op hoe je ontspant als je gewaar wordt van die ruimte. Hoe je ineens aanwezig bent. Hoe je je verbonden voelt met de wereld. En met de mensen om je heen.
Want is die dakloze met zijn warrige blik die krantjes uitdeelt bij de supermarkt nou echt zo anders dan jij? En is die complotdenker nou echt van het padje of lijk je meer op hem dan jij wilt toegeven? Hoeveel neem jij wel niet aan voor waar zonder dat zelf te verifiëren? Hoe zeker ben jij van je zaak of zet je ook maar een personage neer? Lijken we niet veel meer op elkaar dat we willen toegeven? De volgende keer, als je die dakloze weer tegenkomt, of die complotdenker, wend dan je blik niet af, maar kijk hem recht in de ogen. En hou je blik daar. Goede kans dat je jezelf tegenkomt.
Gek is minder gek dan we denken. We zijn allemaal mensen, vol neurosen en eigenaardigheden. En afhankelijk van de omstandigheden passen die eigenaardigheden beter of minder goed in het ‘maatschappelijk plaatje’. En is succes veel meer een kwestie van geluk dan we durven toegeven.
Mocht je iets willen delen over ‘gekte’ en hoe het er in jouw hoofd toegaat, laat het me weten. Je bent meer dan welkom.
Koen Gubbels
#iedereenisgek #samenzweringstheoriëen #overmatigdenken #angst #depressie #levenscoach #nondualecoaching
Geef een antwoord